Wortels zijn goed voor je ogen is een veel gehoorde uitspraak. is dat ook zo? En waarom eigenlijk?
Wortels danken hun oranje kleur aan de grote hoeveelheid stof beta-caroteen. Dit is een pro-vitamine A. Vitamine A of retinol, is een vetoplosbare vitamine. Deze vitamine komt van nature voor in producten van dierlijke oorsprong, zoals rood vlees, lever, vis, zuivel en eigeel. Het lichaam neemt vitamine A samen met vet op vanuit de darmen. Ook kan het lichaam vitamine A maken uit carotenen afkomstig uit plantaardig materiaal. In planten komt geen vitamine A voor, maar wel bouwstoffen waaruit ons lichaam vitamine A kan maken. Deze bouwstoffen worden carotenen of pro-vitamine A genoemd. Pro-vitamine A komt voor in gele/oranje/rode groenten & fruit en groene bladgroenten. Daarbij zorgen de carotenen in de gele, oranje en rode groenten en fruit deels voor de kleur.
Vitamine A (retinol) is nodig voor het goed functioneren van de fotoreceptoren in het netvlies, dit zijn de staven en kegels. Vitamine A komt in het netvlies in twee verschillende vormen voor: de 11-cis-retinal vorm en de all-trans-retinal vorm. De 11-cis-retinal vorm kan binden aan een opsine molecuul, waarmee het samen (rhod)opsine vormt. Het (rhod)opsine wordt gebruikt bij de omzetting van licht in een elektrisch signaal, dit heet de lichtreactie. Dit elektrisch signaal gaat uiteindelijk via de oogzenuw naar de hersenen, waardoor wij een beeld kunnen waarnemen. De omzetting van vitamine A vindt plaats in de voedingslaag van het netvlies (RPE) waarna het verder wordt vervoerd naar de kegels en staven. Het netvlies heeft ongeveer 120 miljoen staven die het mogelijk maken in de duisternis te zien en bewegingen te kunnen detecteren. Kegels zijn in de minderheid met ongeveer 6 miljoen en maken het mogelijk om scherpt te zien en kleuren waar te nemen. De lichtreactie vindt in de staven plaats in het RPE en de kegels hebben het voordeel dat zij nog een extra hulp-cel tot hun beschikking hebben voor deze omzetting, namelijk de Muller cel. Daarom hebben zij dus iets minder snel last van een vitamine A tekort dan de staven en dit leidt tot klachten tot nachtblindheid, maar uiteindelijk kan een chronisch tekort tot blindheid leiden. (1)
Een tweede belangrijke structuur in het oog die afhankelijk is van vitamine A is het hoornvlies (cornea). Bij een tekort aan vitamine A worden te weinig slijmbekercellen (gobletcellen) geproduceerd en dit kan leiden tot een uitdroging van de cornea: xerophtalmie en in ernstige gevallen ook een vervorming van de cornea (keratomalacia) wat in beide gevallen tot blindheid kan leiden. In dit geval zal er systemisch zo’n tekort zijn aan vitamine A dat het zonder suppletie in 50% tot mortaliteit leidt. (2)
Naast een tekort aan vitamine A kan in sommige gevallen teveel vitamine A ook schadelijk zijn voor het oog. Dit is met name van belang bij mensen die een foutje hebben in het transport eiwit van vitamine A in het RPE (het ABCA4-eiwit). Hierdoor hoopt de hoeveelheid vitamine A product op aan de binnenzijde van de celmembraan en samen met een andere component vormt het een complex: lipofuscine (A2E). Dit is niet oplosbaar en toxisch voor het netvlies. Het gevolg is dat de RPE cel dood gaat, met hierdoor weer verlies van de daar bovenliggende fotoreceptoren (de staven en kegels). Dus om stapeling te voorkomen van schadelijk lipofuscine is een vitamine A beperking van belang. (3)
Kortom, wortels zijn in de meeste gevallen goed voor je ogen en zorgen ervoor dat je goed kunt blijven zien zowel in het donker als overdag.
Alberta Thiadens, 13 maart 2022
Referenties:
- Thiadens AAHJ, Klaver CCW. Vitamin A for Children With Retinitis Pigmentosa: An Unresolved Mystery. JAMA Ophthalmol. 2018 May 1;136(5):496-497.
- Harris EW, Loewenstein JI, Azar D. Vitamin A deficiency and its effects on the eye. Int Ophthalmol Clin. Winter 1998;38(1):155-61.
- Thiadens AAHJ. Voorlichtingsfolder: Beperkte inname van vitamine A (www.erasmusmc.nl).